Inteligentny asystent głosowy przyjacielem seniora
• Społeczeństwa krajów rozwiniętych starzeją się, a technologie informatyczne rozwijają się bardzo dynamicznie. Niestety, niejednokrotnie starsze osoby mają problemy z używaniem nowych urządzeń i systemów.
• Technologia jednak, nie musi być dla nich problemem. Wręcz przeciwnie, jej rozwój może ułatwić im funkcjonowanie. Dobrym przykładem są coraz bardziej popularne urządzenia, jakimi są inteligentni asystenci głosowi.
• Naukowcy z Ośrodka Przetwarzania Informacji – Państwowego Instytutu Badawczego (OPI PIB) wraz z partnerami, przeprowadzili badanie jakościowe na grupie seniorów. Z ich wyników można wyciągnąć wniosek, że inteligentni asystenci głosowi mogą spełniać wiele pozytywnych ról w życiu starszych osób.
Ewolucja interfejsów
Analizując rozwój interfejsów w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat, można dostrzec, że przeszliśmy jako użytkownicy długą drogę. Na początku, aby wydać polecenie komputerowi, należało przemówić do niego w języku zrozumiałym dla procesora. Wymagało to specjalistycznej wiedzy i umiejętności. W kolejnych latach sposób komunikacji z urządzeniami elektronicznymi ulegał zmianom. Weszły do użycia systemy operacyjne, które wymagały wpisania konkretnej komendy, a jeszcze później stworzono metaforę graficzną biurka – niektóre pojęcia zaczerpnięte z niej są z nami do dzisiaj, takie jak folder, plik, kosz na pliki czy pulpit. Korzystanie z metafory biurka wymagało myszki i kursora, dopiero później stworzono ekrany dotykowe. Na początku wydawanie im poleceń odbywało się za pomocą specjalnego rysika. W kolejnych latach jednak ta technologia została udoskonalona i możemy używać ekranów dotykowych za pomocą palca. Można powiedzieć, że użytkownicy przeszli drogę od momentu, gdy z elektroniką porozumiewali się „językiem elektroniki”, do etapu, kiedy mogą porozumiewać się z nią w naturalny dla człowieka sposób.
– Obecnie jesteśmy na kolejnym etapie rozwoju interfejsów, w związku z udoskonalaniem algorytmów przetwarzania języka naturalnego, wykorzystania sztucznej inteligencji, a w tym sieci neuronowych. Badaczy OPI PIB szczególnie zainteresowały udoskonalone protokoły pozwalające na wydawanie poleceń głosem. Ich obiektem ostatnich badań zastali inteligentni asystenci głosowi. Coraz więcej urządzeń elektronicznych jest wyposażonych w takie funkcje. Nawet niektóre są już tak projektowane, że w ogóle nie mają ekranu dotykowego – wydawanie poleceń głosem jest jedynym możliwym sposobem komunikacji z takim urządzeniem elektronicznym. Sterowanie głosem może być szczególnie przydatne dla osób niepełnosprawnych, dla osób, które nie mogą korzystać z ekranów dotykowych ponieważ np. nie umieją czytać albo dla osób niewidomych i niedowidzących – mówi dr inż. Jarosław Protasiewicz, dyrektor Ośrodka Przetwarzania Informacji – Państwowego Instytutu Badawczego (OPI PIB).
– W Laboratorium Interaktywnych Technologii OPI PIB zastanawialiśmy się, w jaki sposób technologia wydawania poleceń głosem może być połączona z innymi, np. z technologią inteligentnych domów – smart-home technology. Coraz więcej przedmiotów i urządzeń elektronicznych może komunikować się ze światem zewnętrznym za pomocą internetu lub innych protokołów. Nie mówimy w tym przypadku tylko o smartfonach, czy tabletach lub komputerach, ale także o urządzeniach gospodarstwa domowego, takich jak pralki, zmywarki, mikrofalówki lub cały szereg innych urządzeń. W naszym laboratorium uznaliśmy, że technologia smart-home połączona z inteligentnymi głośnikami może być szczególnie przydatna dla seniorów. Zainspirowało nas to do przeprowadzenia badania. Zadaliśmy sobie pytanie, w jaki sposób ta technologia będzie odbierana przez seniorów? Muszę przyznać, że Ich entuzjazm nas trochę zaskoczył – mówi dr Cezary Biele, kierownik Laboratorium Interaktywnych Technologii w OPI PIB.
Inteligentne głośniki czy technologia smart-home mogą przynieść osobom starszym wiele korzyści. Nie chodzi tylko o takie pozytywne funkcje, które są wspólne dla innych użytkowników, jak możliwość szybszego załatwienia spraw bez wychodzenia z domu np. bankowość czy zakupy online. Kontakt z technologią może być dla seniorów także świetnym ćwiczeniem poznawczym, wzmacniającym obszar percepcji.
Komunikacja dostosowana do seniorów
Badanie OPI PIB wykazało, że seniorom bardzo przypadł do gustu sposób, w jaki inteligentny głośnik komunikuje się z człowiekiem. Ich zdaniem współczesny świat działa za szybko, a oni potrzebują więcej czasu, aby mieć odpowiednie interakcje z urządzeniami. Stwierdzili nawet, że popularny ekran dotykowy dla sprawnego użytkownika może być szybszym sposobem na wydanie polecenia. Ich zdaniem rozmowa z urządzeniem może trwać dłużej i to właśnie jest dla seniorów pozytywne. Wszystko odbywa się w tempie dostosowanym do nich, do ich percepcji. Inny aspektem, który wpłynął na pozytywną ocenę technologii, był brak barier motorycznych. Seniorzy wskazywali, że ekrany smartfonów, a także czcionka i przyciski są często bardzo małe. W połączeniu z mniejszą biegłością motoryczną, z mniej sprawnymi placami u starszych osób, czynią tę technologię dla nich niefunkcjonalną. Sam fakt, że można wydawać polecenia głosem, a nie za pomocą dotyku, był dla badanych bardzo ciekawy i przyjęli to z dużym zadowoleniem. Kolejną przyczyną pozytywnej oceny była naturalność komunikacji. – Mowa i język są czymś, czego uczymy się na bardzo wczesnym etapie życia i ta umiejętność zostaje z nami w większości przypadków do śmierci. Bardziej złożonych sposobów posługiwania się elektroniką uczymy się na późniejszych etapach rozwoju. One z czasem wydają się naturalne i łatwe do nauki, ale dla seniorów wcale takie nie są. Dla nich oznacza to, że cały czas, kiedy zmieniają się standardy technologiczne i sposób ich obsługi urządzeń, wszystkiego muszą się uczyć od nowa – mówi dr Jarosław Kowalski z Laboratorium Interaktywnych Technologii w OPI PIB.
Komunikacja na warunkach człowieka, a nie urządzenia
W przypadku inteligentnych asystentów głosowych komunikacja odbywa się na warunkach człowieka, a nie urządzenia. Zdaniem jednego z badanych – systemy wymuszają zastanawianie się nad tym, jak z nimi współpracować, a w przypadku asystentów głosowych tak nie jest. Po prostu wydajemy polecenie i urządzenie je wykonuje. Oznacza to, że seniorzy korzystając z interfejsów graficznych ciągle mają wrażenie, że uczestniczą w swoistej grze w „przeciąganie liny”, że muszą wykonywać pewne zadania, sprostać pewnym oczekiwaniom i roszczeniom, które to systemy elektroniczne i interfejsy graficzne mają wobec nich. – Inteligentny asystent głosowy daje im poczucie sprawczości, kontroli, w jaki sposób komunikują się z urządzeniem elektronicznym. Badani seniorzy nawet wskazywali, że ich zdaniem ta technologia może włączyć takie grupy do korzystania z urządzeń elektronicznych, które wcześniej miały z tym problem – dodaje dr Jarosław Kowalski z Laboratorium Interaktywnych Technologii w OPI PIB.
Pomocnik, towarzysz, opiekun
Naukowcy OPI PIB wyodrębnili trzy role inteligentnych asystentów głosowych. Pierwsza to rola pomocnika. Jest ona najbardziej oczywista, bo wiele jej funkcji jest komunikowanych w reklamach danych urządzeń. Do takiej roli pomocnika można zaklasyfikować: włączanie i wyłączanie różnych urządzeń, pytanie o pogodę, prowadzenie listy zakupów itp. Możemy zwrócić uwagę na to, że domyślnie taki pomocnik występuje w funkcji pasywnej, tzn. on nasłuchuje i dopóki nie wydamy mu polecenia pozostaje w „uśpieniu”. Dopiero, kiedy wydamy mu komunikat – wykonuje to, o co go poprosimy. Seniorzy wskazywali, że taki inteligentny asystent głosowy mógłby także występować w funkcji aktywnej. W niektórych przypadkach, kiedy algorytm stwierdziłby, że użytkownik o czymś zapomniał, mógłby mu o tym przypomnieć np. spontanicznie zapytać się czy dopisać do listy zakupów masło, wiedząc, że w kalendarzu mamy zapisane na jutro zakupy, a tego produktu jeszcze nie ma na liście. Drugą rolą, którą omawiali seniorzy i na którą zwrócili uwagę, była rola towarzysza. Seniorzy często są samotni i nie mają z kim porozmawiać. Inteligentne głośniki mogą stworzyć wrażenie, że ktoś jeszcze jest w mieszkaniu. Wszystko, co się z człowiekiem komunikuje, czyli nawet urządzenia elektroniczne, ludzie postrzegają jako byty społeczne. Trzecią rola, wyróżniona w trakcie badania, to opiekun. Rola ta jest trochę podobna do pomocnika. W jej przypadku chodzi jednak o przewidywanie niebezpieczeństw czy zagrożeń i aktywne o nich informowanie, albo nawet zapobieganie im. Przykładowo – przypominanie seniorowi, aby np. wyłączył gaz przed wyjściem, a nawet automatyczne wyłączenie go jeśli jest zainstalowana technologia smart-home. W tym wypadku jednak seniorzy wskazywali na potencjalne zagrożenie – funkcje opiekuńcze mogą w pewnym momencie stać się funkcjami nadzoru. Pojawiło się pytanie, czy nadmiernie rozbudowana opieka nie będzie człowieka ubezwłasnowolniać? Dodatkowo, badani mieli obawę, że inteligentny asystent głosowy, który tyle wie i potrafi, docelowo może – jak to określili seniorzy – „zabijać wnętrze człowieka”, tzn. zniechęcać do rozwoju intelektualnego czy samodzielnej aktywności.
O badaniu
Badanie OPI PIB miało charakter warsztatów, w których wzięło udział siedem osób w wieku 64-89 lat. Byli to seniorzy mówiący po angielsku. Ten warunek był konieczny, ponieważ inteligentny asystent głosowy był dostępny tylko w tym języku. Dla seniorów przygotowano małą sieć inteligentnego sterowania urządzeniami. Naukowcy zastosowali dostępny na rynku głośnik Google Home i połączyli go ze smartfonem, telewizorem, wentylatorem oraz z żarówkami. Seniorzy mogli w ramach takiego testu na telewizorze pokazać zdjęcia ze smartfona, skorzystać z internetu i uruchomić film. Mieli także możliwość sterowania oświetlaniem za pomocą własnego głosu. Badani przyciemniali i rozjaśniali żarówki, a także włączali oraz wyłączali wentylator. Seniorzy mogli również zapytać o coś inteligentnego asystenta głosowego i wydać mu polecenie – poprosić go o zaśpiewanie piosenki, sporządzenie listy zakupów, a także szereg innych rzeczy. Badanie przeprowadzono wspólnie z Polsko-Japońską Akademią Technik Komputerowych oraz Stowarzyszeniem KOBO.
Zespół badawczy: dr Jarosław Kowalski, mgr Anna Jaskulska, mgr Kinga Skorupska, dr Katarzyna Abramczuk, dr Cezary Biele, dr Wiesław Kopeć, prof. Krzysztof Marasek.
Zapraszamy do obejrzenia szóstego odcinka Akademii OPI PIB, na kanale YouTube instytutu, gdzie znajdą Państwo więcej informacji o badaniu:
Akademia OPI PIB
Proaktywny projekt popularyzujący naukę z udziałem ekspertów i badaczy z Ośrodka Przetwarzania Informacji – Państwowego Instytutu Badawczego. Jego celem jest budowanie kultury dzielenia się wiedzą, możliwości wymiany doświadczeń i dalszego rozwoju kompetencji na polu nowych technologii. Podcasty udostępniamy na kanale YouTube OPI PIB i dotyczą takich obszarów wiedzy jak informatyka techniczna i telekomunikacja oraz nauki socjologiczne. Każdy odcinek to zbiór angażujących historii, dobrych praktyk i inspirujących case studies.
Ośrodek Przetwarzania Informacji – Państwowy Instytut Badawczy (OPI PIB)
Interdyscyplinarny instytut naukowy i lider w tworzeniu oprogramowania systemów informatycznych dla polskiej nauki i szkolnictwa wyższego. Posiada wiedzę o prawie każdym polskim naukowcu, jego projektach czy aparaturze badawczej. Gromadzi, analizuje i tworzy informacje o sektorze badań i rozwoju, wpływając tym samym na kształt polskiej polityki naukowej. OPI PIB tworzy inteligentne systemy informatyczne dla sektora publicznego oraz wykorzystywane w celach komercyjnych.
Główne obszary badań prowadzonych w instytucie to: algorytmy uczenia maszynowego, algorytmy przetwarzania języka naturalnego, analiza sentymentu, sieci neuronowe, odkrywanie wiedzy z danych tekstowych, interakcja człowiek-komputer (HCI), systemy komputerowego wspomagania decyzji, sztuczna inteligencja.
W działalności badawczej OPI PIB stawia na interdyscyplinarność. Instytut prowadzi badania
w siedmiu laboratoriach skupiających specjalistów z wielu dziedzin. Poza ekspertami od technologii informatycznych
w zespole OPI PIB pracują ekonomiści, socjologowie, prawnicy, statystycy i psychologowie. Konfrontacja różnych podejść naukowych sprzyja dogłębnej analizie zagadnień badawczych i napędza innowacyjność.
www.opi.org.pl